Trí tuệ nhân tạo AI duy tâm hay duy vật? Nó có biết suy nghĩ hay không? Thí nghiệm với Chúa này sẽ giúp bạn có được câu trả lời

Bất kể có phải người theo chủ nghĩa hoài nghi hay không, bạn có thể, có quyền, và thực ra là nên nghi ngờ mọi thứ. Nhưng có một điều bạn có thể biết khá chắc chắn: Ngay bây giờ, trong khi đọc bài viết này, bạn đang suy nghĩ.

Như triết gia nổi tiếng người Pháp René Descartes từng nói vào thế kỷ 17: " Tôi tư duy, tôi tồn tại ", việc chúng ta có suy nghĩ là điều duy nhất để khẳng định chắc chắn rằng chúng ta đang sống.

Nhưng suy nghĩ thực chất là gì? Không một ai có thể biết chắc.

Nguồn gốc và bản chất của suy nghĩ là một bí ẩn từ lâu đã khiến các triết gia như Descartes hết sức trăn trở. Hơn 300 năm sau, nó đã được thổi một luồng sinh khí mới bởi sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI).

Các triết gia ngày nay không chỉ phải trả lời câu hỏi con người hay động vật có suy nghĩ hay không. Họ còn phải tìm hiểu xem liệu các cỗ máy tính thông minh có suy nghĩ? Nếu có, nó suy nghĩ kiểu gì, theo trường phái duy tâm hay duy vật?

Hai trường phái tư tưởng và thí nghiệm với Chúa

Trong triết học có hai trường phái tư tưởng có thể đưa ra câu trả lời cho câu hỏi: Suy nghĩ là gì?

Theo trường phái đầu tiên, suy nghĩ là vật chất. Nếu vậy, suy nghĩ của con người, của động vật hay bây giờ là của AI cũng giống như nguyên tử, hạt vừng, chó mèo, mây mưa. Nó là một phần không thể tách rời của vũ trụ vật chất. Quan điểm này được gọi là chủ nghĩa duy vật.

Quan điểm thứ hai cho rằng suy nghĩ tách biệt khỏi thế giới vật chất. Suy nghĩ không giống như nguyên tử, mà là một thứ hoàn toàn khác biệt. Quan điểm này được gọi là duy tâm, vì nó cho rằng suy nghĩ là thứ quyết định thế giới vật chất.

Để hiểu rõ hơn sự khác biệt giữa các quan điểm này, hãy xem xét một thí nghiệm tưởng tượng.

Giả sử có một đấng sáng thế như Chúa đang xây dựng thế giới từ đầu. Nếu chủ nghĩa duy vật là đúng, thì tất cả những gì Chúa cần làm để tạo ra suy nghĩ là xây dựng các thành phần vật chất cơ bản của thực tại – các hạt cơ bản – và đặt ra các quy luật tự nhiên.

Sau đó thì suy nghĩ sẽ tự nhiên xuất hiện.

Tuy nhiên, nếu chủ nghĩa duy tâm là đúng, thì việc đặt ra các quy luật cơ bản và các thành phần vật chất của thực tại sẽ không tạo ra suy nghĩ. Một số khía cạnh phi vật chất của thực tại sẽ cần được thêm vào, bởi suy nghĩ là thứ gì đó vượt lên trên tất cả các thành phần vật chất, tồn tại trước và bên ngoài cả vật chất.

Hãy xét trường hợp đầu tiên: Nếu chủ nghĩa duy vật đúng

Nếu suy nghĩ là vật chất, thì chúng là những thứ vật chất nào? Một câu trả lời hợp lý là chúng là các trạng thái của não bộ.

Câu trả lời này là nền tảng cho khoa học thần kinh và tâm lý học đương đại hiện nay. Thật vậy, chính mối liên hệ rõ ràng giữa não bộ và suy nghĩ khiến chủ nghĩa duy vật dường như có lý.

Có nhiều mối tương quan giữa trạng thái não bộ của chúng ta và suy nghĩ của chúng ta. Ví dụ khi chụp ảnh cộng hưởng từ MRI, sẽ có một số phần nhất định của não sẽ "sáng lên" khi chúng ta đau đớn, hoặc nếu chúng ta suy nghĩ về quá khứ hay tương lai.

Các nhà khoa học thần kinh đã có thể nói chính xác vùng hồi hải mã nằm gần thân não liên quan đến suy nghĩ tưởng tượng và sáng tạo, trong khi vùng Broca ở bán cầu trái liên quan đến lời nói và ngôn ngữ.

Nhưng điều gì giải thích những mối tương quan này? Một câu trả lời là suy nghĩ của chúng ta chính là các trạng thái khác nhau của não. Câu trả lời này, nếu đúng, ủng hộ chủ nghĩa duy vật.

Trường hợp thứ hai: Chủ nghĩa duy tâm đúng

Mặc dù các nhà khoa học đã tìm ra nhiều mối tương quan giữa trạng thái não bộ và suy nghĩ, chúng vẫn chỉ là những tương quan. Họ không có lời giải thích nào về cách các trạng thái não – hay bất kỳ trạng thái vật chất nào khác – sinh ra suy nghĩ có ý thức.

Lấy ví dụ về một mối tương quan nổi tiếng: Có lửa mới có khói. Thoạt nhìn, đó là một mối tương quan vô hình. Nhưng vật lý và hóa học cuối cùng đã giải thích cho chúng ta lửa sinh ra từ phản ứng cháy. Phản ứng này đốt cháy vật chất, làm phân rã chúng thành các hạt nhỏ, khi không cháy hết hoàn toàn tạo ra khói.

Thế nhưng, vật lý và hóa học không có lời giải thích tương tự cho mối liên hệ giữa suy nghĩ và trạng thái não. Sau cùng, dường như có nhiều thứ vật chất không có suy nghĩ. Chúng ta không biết tại sao trạng thái não sinh ra suy nghĩ mà trạng thái của gỗ bên trong một cái ghế lại không.

Thí nghiệm với Mary và màu sắc

Vậy là điều mà chúng ta nghĩ rằng chắc chắn nhất – rằng chúng ta có suy nghĩ – hóa ra vẫn hoàn toàn được giải thích bằng chủ nghĩa duy vật. Đó không phải là do con người kém thông minh, các nhà khoa học không đủ chăm chỉ hay các triết gia theo trường phái duy vật chưa nỗ lực hết sức mình. Kể từ thời kỳ bùng nổ của cách mạng công nghiệp, khoa học thần kinh đã kéo theo khoa học nhận thức tâm lý học và cả triết học cùng tiến lên giải mã bí ẩn về nguồn gốc suy nghĩ.

Nhưng càng tiến lên, chúng ta càng nhận thấy có một bức tường trước mặt cho thấy rằng có thể con người sẽ không bao giờ giải thích được suy nghĩ đã phát sinh từ trạng thái thần kinh như thế nào?

Để dễ hình dung hơn về bức tường vô hình này, hãy xem xét một thí nghiệm tưởng tượng nổi tiếng của triết gia người Úc Frank Jackson:

Có một cô gái tên là Mary sống cả đời trong một căn phòng đen trắng. Cô ấy chưa bao giờ trải nghiệm màu sắc. Tuy nhiên, cô cũng có quyền truy cập vào một máy tính chứa đựng toàn bộ thông tin về mọi khía cạnh vật chất của vũ trụ, bao gồm tất cả chi tiết vật chất và thần kinh của việc trải nghiệm màu sắc. Cô đã học được tất cả những điều này.

Một ngày nọ, Mary rời khỏi phòng và lần đầu tiên trải nghiệm màu sắc. Liệu cô có học được điều gì mới mẻ không?

Bạn có thể nghĩ rằng có: Cô ấy học được cảm giác trải nghiệm màu sắc là như thế nào. Nhưng hãy nhớ rằng, Mary đã biết mọi sự thật vật chất về vũ trụ. Vì vậy, nếu cô ấy học được điều gì mới, thì đó phải là một sự thật phi vật chất. Hơn nữa, sự thật mà cô ấy học được đến từ trải nghiệm, điều này có nghĩa là phải có một khía cạnh phi vật chất nào đó trong trải nghiệm.

Nếu bạn nghĩ Mary học được điều gì mới mẻ khi rời khỏi phòng, bạn phải chấp nhận chủ nghĩa duy tâm là đúng dưới một hình thức nào đó. Và nếu đúng như vậy, thì chúng ta không thể đưa ra lời giải thích về suy nghĩ dựa trên chức năng của não, hoặc ít nhất các triết gia đã lập luận như vậy.

Liệu AI có biết suy nghĩ?

Bây giờ, sau khi đã hiểu những lập luận cơ bản của chủ nghĩa duy tâm và duy vật, bạn có thể quay trở lại để trả lời câu hỏi cuối cùng: AI có biết suy nghĩ hay không?

Nếu suy nghĩ là vật chất, thì về nguyên tắc, không có lý do gì khiến máy móc không thể suy nghĩ.

Tuy nhiên, nếu suy nghĩ không phải là vật chất, thì không rõ liệu máy móc có thể suy nghĩ hay không. Liệu các nhà công nghệ có thể giúp AI "kết nối" với cái phi vật chất để có được suy nghĩ hay không?

Chủ nghĩa duy tâm cho rằng ý thức, hay suy nghĩ là một vùng đất linh thiêng, nếu con người đã tìm được đường tới đó, liệu chúng ta có thể dẫn dắt trí tuệ nhân tạo cùng đi đến vùng đất đó?

Và nếu máy móc có thể suy nghĩ, thì liệu một chiếc ghế cũng có thể đạt tới được cảnh giới đó, theo một con đường tương tự hay không? Tại thời điểm này, chúng ta chưa thể có được câu trả lời cho những câu hỏi đó.

Nhưng dù thế nào đi chăng nữa, việc theo đuổi những câu hỏi này cũng sẽ có tác động đáng kể đến cách chúng ta nghĩ về trí thông minh của máy móc, định vị vị trí của con người trong tự nhiên, và cách mà chúng ta cải tạo tự nhiên ấy.